بهداشت صوت- اهمیت دقت در چگونگی فعالیت غدد بزاقی (همگانی) 

نوشته: محمدحسین تفریشی

تذکر: در نوشتار زیر به پنج مورد از شایع‌ترین دلایل خشکی دهان که منجر به کاهش ترشح بزاق می‌شود، اشاره خواهد شد. همچنین این نوشتار فقط برای افزایش آگاهی شماست و نشانه‌های اشاره شده، نباید سبب نگرانی شود. بر این اساس درخواست می‌شود، پیش از هرگونه انطباق مطالب، از پزشکان متخصص مشاوره بگیرید.

یکی از اختلالات شایع در حوزه‌ی صدا، خشکی تار‌های صوتی است. این اختلال با کمبود یا عدم مصرف آب در تارآواها ایجاد شده و به‌راحتی با افزایش مصرف آب از بین می‌رود؛ با این توضیح که نوشیدن آب باید جرعه‌ جرعه و در بازه‌های زمانی کوتاه باشد تا رطوبت کافی در تار‌های صوتی را ایجاد کند. خشکی تار‌های صوتی نشأت گرفته از خشکی گلو است که منشأ آن خشکی دهان است. خشکی دهان یا «اکسروستومیا»(Xerostomia)  به شرایطی اشاره دارد که در آن غدد بزاقی دهان، بزاق کافی برای مرطوب نگه‌داشتن دهان را نمی‌سازند. اگر این خشکی تا تارهای صوتی امتداد یابد، صدای فرد دچار اختلال می‌شود. با این همه ریشه احساس خشکی در تارآواها و فضای حنجره محدود به خشکی دهان نیست و علل شایع دیگری نیز می‌تواند در میان باشد. در ادامه به بخشی از عوامل موثر در احساس خشکی در فضای حلق، گلو و حنجره می‌پردازیم.

الف) دیابت
خشکی مفرط دهان، یکی از نشانه‌های بروز دیابت است، چندان‌که با وجود نوشیدن آب، این احساس تقلیل پیدا نمی‌کند. در این حالت مراجعه به پزشک متخصص غدد نخستین اقدامی است که باید انجام شود. برای احساس خشکی مفرط ناشی از دیابت هم دو  احتمال کلی مطرح می‌شود:
1- تاثیر افزایش قند خون روی کاهش بزاق: با افزایش قند خون، افراد مبتلا به دیابت در اکثر اوقات دچار کم‌آبی می‌شوند. همچنین این بیماران از داروهایی استفاده می‌کنند که عارضه خشکی دهان را در پی دارند.

2- تاثیر افزایش قند خون روی تولید ادرار: وقتی قند خون بالا می‎رود، بدن به کلیه‎‌ها فشار مضاعف وارد می‎کند تا ادرار بیشتری برای دفع گلوکز اضافی تولید کند. از آنجا که مقدار زیادی از آب بدن با ادرار از دست می‎رود، بدن تلاش می‎کند مایع از‎دست‎رفته را جبران کند. در این‌حالت اگر بنا به هر دلیلی (همچون نگرانی از تکرر ادرار) از نوشیدن آب پرهیز شود، پدیده خشکی دهان و در ادامه خشکی تارآواها رخ خواهد داد.

ب) اختلالات خودایمنی
احساس خشکی در دهان، ممکن است به‌دلیل واکنش‌های اضطرابی باشد. هنگامی که فرد به حمله‌ اضطرابی (Panic attack)  دچار می‌شود، معمولا تنگی نفس و خشکی دهان، به‌شکل هم‌زمان رخ می‌دهند. در افرادی که به‌صورت ناگهانی دچار حمله‌ی اضطرابی می‌شوند، چون ضربان قلب بالا می‌رود، تعداد تنفس فرد افزایش پیدا می‌کند. همچنین افزایش گردش خون سبب افزایش دمای بدن و تعریق شده که در کنار تنفس‌های عمدتا دهانی در نهایت سبب خشکی دهان و در نتیجه فضای حنجره خواهد شد.

ج) افزایش سن
با افزایش سن و عمدتا بالای ۶۰ سال، بسیاری افراد عارضه خشک شدن دهان را تجربه می‌کنند. علل ایجاد این امر می‌تواند فاکتور‌هایی مانند استفاده از داروهای خاص، تغییر در توانایی بدن برای پردازش دارو در بدن، تغذیه ناکافی و بیماری‌های زمینه‌ای و مزمن باشد.

د) مصرف مواد مخدر و الکل
نوشیدن الکل و مصرف مواد مخدر و یا جویدن تنباکو می‌توانند خشکی دهان را تشدید کنند. علاوه بر آن مصرف متامفتامین؛ مخدر و داروهای حاوی آن می‌تواند خشک‌شدن شدیدی را در پی داشته باشد.

هـ) رفلاکس: اسید معده
برگشت اسید معده به‌سمت گلو و خشکی دهان می‌توانند رابطه‌ی مستقیمی با یکدیگر داشته باشند. افرادی که بزاق دهان کمتری نسبت به باقی افراد تولید می‌کند، معمولا اسید معده‌ی آنها به میزان کمتری خنثی می‌شود و همین امر باعث برگرداندن یا رفلاکس اسید به معده می‌شود. در نتیجه بزاق همانند آب عمل کرده و اسید معده را اگرچه کاهش می‌دهد، اما سبب خشکی گلو هم می‌شود.

نتیجه‌گیری:
با کمبود آب در بدن و حلق، غدد بزاقی دچار کاهش ترشح شده و جدای از خشکی تارآواها علائم دیگری هم آشکار خواهد شد که هر یک می‌تواند شروع اختلالاتی در حوزه‌ فعالیت صوتی و گفتاری باشد:
1- افزایش غلظت بزاق به‌دلیل از دست دادن آب یکی از اصلی‌ترین دلایل ایجاد چسب دهانی است. چسب دهانی به صدای ملچ‌ملوچ ناشی از چسبندگی بزاق، گفته می‌شود.

2- افزایش چسب دهانی می‌تواند منجر به بروز نشانه‌هایی از تصویر ناخوشایند کف گوشه لب شود.

3- با افزایش غلظت بزاق نیاز به صاف کردن صدا افزایش پیدا می‌کند که یکی از شدیدترین آسیب‌ها به تارهای صوتی را به‌دنبال خواهد داشت.

4-  بزاق چسبنده در برخی موارد سبب سختی تنفس می‌شود.

5-  خشک شدن گلو احتمال دشوار شدن صحبت‌کردن را افزایش خواهد داد.

6- خشکی گلو در دراز مدت منجر به صدای خشن و زمخت خواهد شد.

7- از آن‌جا که کاهش بزاق سبب خشکی گلو می‌شود، این خشکی احتمال افزایش بوی بد دهان را بالا خواهد برد.

8- کاهش بزاق همچنین سبب ایجاد ترک و شیار روی زبان یا همان وضعیت «زبان خشک» می‌شود. این پدیده جدای از تشدید بوی بد دهانی، در دراز مدت منجر به بروز اختلالات حرکتی در مهم‌ترین عضله اندام گفتار، یعنی زبان خواهد شد.

9- تشنگی مکرر باعث نکروز شدن یا بافت‌مردگی (Necrosis) یا پیر‌شدن تارهای صوتی می‌شود. بر این اساس بهتر است، نسبت به تغییرات ترشحی غدد بزاقی خود حساس باشیم.

تصویر از: shutterstock.com